تحلیل و مقایسه‎ی توزیع اندازه‎ی شهرها در سیستم شهری ایران و کشورهای همسایه

بر اساس سند چشم‎انداز بیست‎ساله، ایران باید در سال 1404 جایگاه اوّل در سطح منطقه، شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه را در شاخص‎های توسعه داشته باشد. یکی از این شاخص‌ها، تعادل و تمرکززدایی در نظام شهرنشینی است. تمرکزگرایی به‎عنوان الگوی پیشرفت و توسعه در ایران و کشورهای همسایه، بیشتر امکانات و فرصت‌های توسعه را به‎خود اختصاص داده است. پس از چندی مشکلات و پیامدهای سوء تمرکزگرایی به‎صورت ایجاد نابرابری در بسیاری زمینه‌ها، گسیختگی در شبکه‎ی شهری و جذب تمامی فرصت‌ها و برهم زدن برابری و رشد و توسعه در سطح این کشورها پدیدار شده است. هدف از این مطالعه، بررسی جایگاه ایران از نظر شاخص‎های توزیع اندازه‎ی شهرها در بین کشورهای همسایه است. پرسشی که این پژوهش به آن پاسخ می‎دهد این است که آیا توزیع اندازه‎ی شهرها که تبلور تمرکز جمعیّت در شهر نخست است، در سه دوره‎ی بررسی شده، کاهش یافته یا افزایش یافته است. برای بررسی این مسائل از دو روش شاخص‌های نخست‎شهری و شاخص‌های بدون تمرکز استفاده شد. نتایج کلّیّه‎ی شاخص‎ها نشان می‌دهد که پدیده‎ی نخست‎شهری در ایران و همسایگان، در تمام این دوران وجود داشته و نظام شهری نابرابر و توزیع جمعیّت نامتعادل است. این امر درحالی‎ست که این تمرکز در ایران به‎سمت تعادل در حرکت است. با توجّه به نتایج پژوهش پیشنهاد می‎شود با دیدگاه و تفکّری برپایه‎ی اصول آمایش سرزمینی و به‎کارگیری راهکارهایی از جمله سیاست‌‌های تمرکززدایی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بین‎شهری و واگذاری اختیارات به نهادهای منطقه‌ای و محلّی، از تمرکز بیش‎ازحد در نخست‎شهرها جلوگیری کنیم و گامی در راستای تحقق تعادل و توازن در شبکه‎ی شهرهای خود برداریم تا بتوانیم به‎اهداف چشم‎انداز بیست‎ساله کشور دست یابیم.